سلمان فارسی

در توصیف علی علیه السلام از سلمان روایت های زیادی نقل شده است. در یک مورد گفته شده است که سلمان همواره این سخن را در نزد اصحاب بر زبان جاری می کرد: «من علی علیه السلام را بسیار دوست د ارم ؛ زیرا به چشم خود دیدم که رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم به او می فرمود: «هرکس که تو را دوست دارد دوستدار من است و هرکس که مرا دوست بدارد دوستدار خداست و آن که تو را دشمن بدارد مرا دشمن داشته، و هرکه مرا دشمن بدارد با خدا به دشمنی برخواسته است».

ابوذر غفاری

ابوذر، صحابه شجاع پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم ، یکی از مدافعان خالص اهل بیت علیهم السلام بود و همیشه از علی علیه السلام حمایت می کرد و فضایل او را برای مردم بیان می نمود. ابوسخیله می گوید: یک سال پس از انجام مراسم حجّ به همراه سلمان به ملاقات ابوذر رفتیم و مدتی در نزد او ماندیم. روزی به ابوذر گفتم: ای ابوذر، من رویدادهایی می بینم و بیم آن دارم که در بین مردم اختلافاتی پدید آید. اگر چنین وضعیت پیش آمد چه توصیه ای برای در سلامت ماندن داری؟ ابوذر در جواب فرمود: «با کتاب خدا و با علی بن ابی طالب بمان؛ زیرا از پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله وسلم شنیدم که می فرمود: علی نخستین کسی است که به من ایمان آورد و نیز نخستین کسی است که در روز رستاخیز دست در دست من می نهد. او صِدیقِ اکبر و فاروق است که حقّ و باطل را از هم جدا می کند».

عمّار یاسر

نقل می کنند وقتی عمّار متوجّه مخالفت طلحه و زبیر با علی علیه السلام شد، با عده ای نزد آنها رفته، خطاب به آنها گفت: شما دو یار رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم هستید و با امام خویش بیعت کرده، طاعت و نیک خواهی او را پذیرفته اید... پس این خشم گرفتن بر علی از چیست؟ خشم مردان باید برای حق باشد. او را یاری کنید تا خدا شما را یاری کند... در این میا ن عبد الله بن زبیر به سخنان عمّار اعتراض کرد و عمّار با قاطعیّت تمام به او پاسخ داد. آن گاه به زبیر فرمود: ای ابوعبداللّه، به خدا سوگند، اگر همگان با علی علیه السلام مخالفت کنند من با او مخالفت نخواهم کرد و دست من همواره در دست او خواهد بود؛ زیرا علی علیه السلام از آن هنگام که خداوند پیامبرش را برانگیخت همیشه با حقّ بوده است و گواهی می دهم که بر هیچ کس روا نیست دیگری را بر علی علیه السلام مقدّم بدارد».

شیخ عبّاس قمی

محدّث بزرگ معاصر، مرحوم حاج شیخ عباس قمی، برخی از اوصاف امیرالمؤمنین علی علیه السلام را این گونه توصیف می کند: «او داناترینِ مردم بود. جهاد در پیشرفت اسلام و بلایایی که در او رسید بیشتر و بزرگ تر از رنج های همه شرکت کنندگان در غزوات صدر اسلام بود. اعلمیّت آن حضرت بر سایر علما تا بدان جا بود که هیچ مسئله ای برایش مجهول نبد؛ به نحوی که در زمان خلفای پیشین برای رفع تمام مشکلات دینی به او مراجعه می کردند. او سیّد و سرور عابدین و مصباح متهجّدین بود. در حُسن اخلاق بعد از رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم نظیری برای او نبود. در ایمان به خدا بر همه سبقت داشت. اخطب خطبا و افصح فُصحا بود. کلام او دون کلام خالق و فوق کلام مخلوق بود. او از همه بیشتر رسول اکرم صلی الله علیه و آله وسلم را دوست داشت».

علامّه طباطبایی

مفسّر بزرگ قرآن، مرحوم آیت اللّه علامّه طباطبایی، درباره ادب علمی علی بن ابی طالب علیه السلام می نویسد: «آنچه برای دانشمندان چشم گیر است. ادب علمی است که انسان در زندگی صاحب نهج البلاغه علی علیه السلام مشاهده می کند. یعنی با آن که در دل، دریایی بی کران از علوم مختلف را انباشته، چگونه در دوران پیامبر اسلام حضرت ختمی مرتبت محمد بن عبداللّه علیه السلام هیچ گونه سخنی در هیچ زمینه ای به زبان نیاورد و تنها در برابر پیامبر اسلام گوش بودند که فقط می شنیدند و این برای یک فیلسوف، بزرگ ترین درس است که باید در هر زمینه ادب علمی خود را حفظ نمایند و اگر به یک ابتکار علمی دست یافت، در برابر استاد اظهار وجود ننماید... این بزرگ ترین درسی است که از نهج البلاغه یک فیلسوف می تواند استفاده نماید».

استاد محمدتقی جعفری

علامّه بزرگ، مرحوم استاد محمدتقی جعفری، مفسر معروف نهج البلاغه، در توصیف علی علیه السلام می نویسد: «سرسلسله خاندان عصمت که پس از پیامبر عظیم الشأن اسلام امیرالمؤمنین علی بن ابی طالب علیه السلام است تجسّمی است از قرآن مجید؛ آن کتاب الهی که خاتم و جامع همه کتب آسمانی است. آن روز که نهج البلاغه علی بن ابی طالب علیه السلام بی طرفانه و با دقت بررسی شود، از تمامی مکتب های اجتماعی اخلاقی، اقتصادی، [و] فلسفی بی نیاز خواهیم شد. این که امیرالمؤمنین علیه السلام قرآن ناطق و وجودش تبلوری از آن کتاب الهی است از منابع معتبر اسلامی برآمده [و] همانند شعاری بس مقدّس بر چهره قرون و اعصار می درخشد. روایاتی متنوع در منابع اوّلیه اسلام، مخصوصا حدیث مقدّس مساوات امیرالمؤمنین علی علیه السلام با رسولان الهی،... با کمال وضوح اثبات می کنند که علی علیه السلام آن بزرگ بزرگان و آن یگانه نسخه انسان کامل ـ که پس از وجود نازنین محمد مصطفی صلی الله علیه و آله وسلم نظیر او به عرصه هستی گام نگذاشته است ـ تجلّی گاه نمونه همه امتیازات والای پیشوایان معصوم می باشد».

عبدالفتاح عبدالمقصود

وقتی که پس از گذاشتن جسد علی در بستر خاک بازگشتند، از کنار چنان شخص عظیم و عزیزی باز می گشتند که همانند او را در میان انسان ها نمی توان یافت. پرورش یافته دامان محمّد، رازدار و محرّم اسرار او، بر دوش گیرنده مشعل هدا یت، و همتا و همسر دخترش سرور زنان عالم زهرا علیهاالسلام را در خاک گذاشتند و بازگشتند. هنگامی که خبر درگذشت او در میان مردم پخش شد، روزگار در سراسر عمر خود چنان گریه کنندگان و عزادارانی به خود ندید.

دکتر صبحی صالح

استاد صبحی صالح، از استادان دانشگاه لبنان، در مقدمه شرح نهج البلاغه خود، درباره عشق به علی علیه السلام می نویسد: «عشق من به امام علی علیه السلام عشق به اهل بیت پاک و هر مبارز مخلصی است که پرچم اسلام را برافراشته می سازد... معتقدم که ضروری است نهج البلاغه امیرالمؤمنین امام علی علیه السلام در سراسر جهان چاپ و توزیع گردد تا نسل جدید مسلمان از آن بهره مند شود».

شیخ محمّد عبده

شیخ محمّد عبده در مقدمه تصحیح نهج البلاغه خود، درباره سخن علی علیه السلام می نویسد: «کلام امام علی بن ابی طالب، پس از کلام خدای متعال و پیغمبرش، شریف ترین و برترین سخن و سرشارترین کلام از لحاظ مواد و دارای بهترین شیوه است و بیشترین معانی و محتوا را دارد».

جرج جرداق

نویسنده مسیحی، جُرج جُرداق، می نویسد: «نزد حقیقت و تاریخ یکسان است او را بشناسی یا نشناسی. تاریخ و حقیقت گواهی می دهند که او وجدانِ بیدار و قهّار، شهید نامی، پدر و بزرگِ شهیدان، علی بن ابی طالب، فریاد عدالت انسانی و شخصیّت جاویدان شرق است. ای جهان، چه می شد اگر هرچه قدرت داری به کار می بردی و در هر عصری مانند علی را با آن خرد، قلب، زبان و ذوالفقارش به عالم می بخشیدی».

جُبران خلیل جُبران

نویسنده معروف مسیحی لبنان، جبران خلیل جبران، می نویسد: «به عقیده من فرزند ابی طالب نخستین کسی از عرب بود که با روح کلّی جهان ارتباط و پیوستگی یافت و با او هم نشین گشت و شب با او دم ساز بود. او اوّلین کسی بود که لبانش آهنگ نغمه های آن روح را به گوش مردمی می رسانید که پیش از آن، چنان نغمه هایی را نشنیده بودند. از این رو میان راه های پرفروغ گفتار او و تاریکی های گذشته خویش سرگردان شدند. پس هر کس شیفته آن نغمه ها گشت شیفتگی اش وابسته به فطرت است و هر که به دشمنی او پرداخت از ابنای جاهلیّت است. علی از جهان درگذشت، در حالی که شهید عظمت خود شد و نماز میان دو لبش بود و دلش از شوق پروردگار لبریز بود. مرگ علی مانند مرگ پیامبران روشن بین بود؛ همان پیامبرانی که به شهری روی می آوردند و با مردم زمانی زیست می کردند که شایسته آنان نبودند و سرنوشتی جز غربت و تنهایی نداشتند...».

فؤاد جرداق

هرگاه دشواری های زندگی به من فشار می آورد و از رنج روزگار آزرده می شوم، از شدّت اندوه به آستان علی علیه السلام پناه می برم؛ زیرا او پناهگاه هر ماتم و اندوهی است. او همچون رعد بر ستم کاران حمله می کرد و با ضعیفان مهربان بود.

فخر رازی

مفسّر بزرگ کلامی اهل سنت، فخر رازی، درباره علی علیه السلام می نویسد: «هرکس در دین، علی بن ابی طالب علیه السلام را پیشوای خود قرار دهد رستگار می شود؛ زیرا رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم فرموده اند: خداوندا، علی هرگونه باشد حق را بر محور وجودش بچرخان».

توماس کارلایل

توماس کارلایل فیلسوف و نویسنده مشهور انگلیسی می نویسد: «امّا علی، ما را جز این نرسد که او را دوست بداریم و به او عشق بورزیم؛ چه او جوان مردی بلند قدر و بزرگ بود. از چشمه وجدانش مهر و نیکویی سیل آسا سرازیر می گشت. از دلش شعله های نیرومندی و دلاوری زبانه می کشید. شجاع تر از شیر ژیان بود، امّا شجاعتی ممزوج با مهربانی و لطف و دل نرمی... در کوفه ناگهان به حیله کشته شد و شدّت عدالتش موجب این جنایت گشت؛ هنگامی که درباره قاتلش گفت وگو می شد، گفت: اگر زنده ماندم خودم می دانم و اگر درگذشتم کار با شماست، اگر خواستید قصاص کنید ضربت شمشیرش را به یک ضربه سزا دهید و اگر درگذرید به تقوا نزدیک تر است».

نرسیسان

نرسیسان، از علمای مسیحی که در سفارت خانه بریتانیا در بغداد مدّتی مأمور بود، درباره عظمت علمی حضرت علی علیه السلام می گوید: «اگر این خطیب بزرگ، علی علیه السلام در عصر ما، هم اکنون بر منبر کوفه پا می نهاد، می دید که مسجد کوفه با آن همه پهناوری، از سران و بزرگان اروپا موج می زد. می آمدند تا از دریای سرریز دانش او سیراب شوند».

سلیمان کتّانی

دانشمند مسیحی لبنان، سلیمان کتّانی، در توصیف ویژگی های امام علی بن ابی طالب علیه السلام می نویسد: «در میان نخستین مهاجران، علی بن ابی طالب از همه نام دارتر و برتر بود. کسانی که در انجام فتوحات و تحقّق پیروزی نقش عمده ای داشتند بسیار بودند، اما از آن میان علی بن ابی طالب بیش از همه در دل پیامبر جا داشت؛ زیرا تربیت شده او و یار، مشاور، مصاحب جدایی ناپذیر، برادر و همسر دخترش فاطمه زهرا علیهاالسلام بود که از همه کس برای او عزیزتر بود... او نخستین کسی بود که ایمان آورد و تواناترین مدافع دین و دلیرترین مبارز، پایدارترین جنگاور، هوشمندترین حادثه پرداز، شیواگوترین دانشمندِ سخنور و موفق ترین پیکارگر بود».

شِبلی شُمَیّل

طبیب محقق مسیحی، شِبلی شُمَیِّل، درباره علی بن ابی طالب علیه السلام می نویسد: «امام علی بن ابی طالب بزرگِ بزرگان و یکتا نسخه ای است که خاوروباختر، درگذشته و حال، صورت دیگری از آن که مطابق با اصل باشد، به خود ندیده است».

بارون کاردایفو

دانشمند معروف فرانسوی، بارون کاردایفو، می نویسد:

«علی مولود حوادث نبود، بلکه حوادث را او به وجود آورده بود. اعمال او مخلوق فکر و عاطفه و مخیّله خود اوست. پهلوانی بود در عین دلیری دل سوز و رقیق القلب، و شهسواری بود که در هنگام رزم آزمایی زاهدی از دنیا گذشته بود. به مال و منصب دنیا اعتنایی نداشت و در حقیقت جان خود را فدا نمود. روحی بسیار عمیق داشت که ریشه آن ناپیدا بود و در هرجا خوف الهی آن را فرا گرفته بود».